Çocuklarda Ateş Yükselmesi Nedenleri ve Yapılması Gerekenler

29.06.2020
Çocuklarda Ateş Yükselmesi Nedenleri ve Yapılması Gerekenler

Ateş nedir? Ne işe yarar? Nasıl oluşur?

Bütün çocuklar zaman zaman ateşlenir. ve anormal bir durum geliştiğini gösteren bir erken uyarı olarak görülebilir. Aslında ateşin kendisi zararlı değildir. Aksine yüksek ateş faydalıdır ve vücutta çoğalmaya çalışan mikroorganizmanın çoğalmasını yavaşlatmak amacına hizmet eder. Ateş vücudun enfeksiyonla savaştığının bir işaretidir ve vücutta birşeylerin iyiye gitmediğini gösterir. Araştırmacılar vücut ısısının yükseltmenin enfeksiyon etkenlerinin çoğalmasını önlemeye yönelik bir savunma mekanizması olduğuna inanmaktadırlar. Vücut böylece enfeksiyon etkeni için olumsuz bir ortam oluşturarak, mikrobun çoğalmasını yavaşlatmaktadır.
İnsanların çoğunun vücut ısısı gün boyunca çok hafif değişiklik gösterir. Sabahleyin hafifçe düşük, akşam hafifçe yüksektir. Vücutta beyinde, hipotalamusta bulunan ve termostat görevi yapan yani vücut ısısının 37 C civarında tutan bir merkez vardır. Bu merkez vücut ısısını sabit tutmak için uyarı gönderir; ısı çok düştüğünde titreme, çok yükseldiğinde terleme olmasını sağlayacak şekilde sinyaller gönderir. O nedenle ateş çoğu zaman titreme ile birlikte yükselir ve düşerken terleme görülür. Çocuklar koşarken, oynarken ve egzersiz yaparken vücut ısıları hafifçe yükselir. Ancak enfeksiyonlar ve kanser gibi bazı hastalıklar ve bazı zehirlenmelerde hipotalamus vücut ısısını daha yüksek bir değere sabitler. 

Ateşin Nedenleri Nelerdir?

Ateş kendi başına bir hastalık değildir. Genellikle başka bir sorunun belirti veya bulgusudur.
Ateş nedenleri:
  • Enfeksiyonlar: Ateş enfeksiyonlara karşı vücudun savaşında doğal savunma mekanizmalarını uyararak yardımcı olur.
  • Aşırı giyinme veya çocuğu sıkı sarmak: Özellikle bebekler çok sıkı sarılıp kundaklandıkları zaman vücut ısıları yükselir.
  • Aşılar: Genellikle düşük düzeyde  ısı yükselmesine neden olurlar.
  • Diş çıkarma: Genellikle vücut ısısı 37.8 C'nin üzerine çıkmaz

Çocuklarda Ateş Ne Zaman Tehlikelidir?

Ateş gün içinde hafifçe yükselebilir veya düşebilir. Genelde sağlıklı çocuklarda, sabah vücut ısısı biraz daha düşük iken akşama doğru hafifçe yüksek olur. Vücut ısısının yüksek olması her zaman çok tehlikeli bir hastalık olduğu anlamına gelmez. Basit soğuk algınlığı ve diğer viral enfeksiyonlar da bile 39.0-40.0 C ateş bulunabilir. Aksine küçük çocuklarda, özellikle bebeklerde (bir yaş altı çocuklarda) hafif ateşle birlikte veya normalin altında bir vücut ısısında  ciddi bir enfekiyon bulunabilir. Ateşli bir hastalıkta en önemli risk özellikle 6 ay-5 yaş arası çocukların %2-5'inde gelişen febril- ateşli havaledir.
Çocuk etrafla ilgili, oyun oynuyor, size gülümsüyor ve yeme içmesi iyi ise, cilt rengi normal ve ateşi düştüğünde sağlıklı görünüyorsa, muhtemelen ciddi bir sorun yok demektir. Ateşli bir çocuğun iştahsız olması ve yemek istememesi normal olup, bu durum çocuğun ağır hasta olduğuna işaret etmez. Ancak çocuğun sıvı alımı ve idrar çıkarması normal olmalıdır. Ağızdan sıvı bile almak istemeyen ve idrar çıkarmayan bir çocuk ciddi hastadır ve bu durumda mutlaka hekime başvurmak gerekir.
Sağlıklı bir çocukta her ateşlendiğinde tedavi vermek gerekmez. Ancak yüksek ateş çocuğu rahatsız eder, günlük aktivitelerini bozar ve sıvı kaybını artırır. 38.5 C ve altındaki bir ateş, çocuk hasta görünümlü değilse ateş düşürücü verilmesini gerektirmez. Bunu bir istisnası olarak, 3 ayın altındaki çocuklarda ateş yüksek ise hekime başvurmak gerekir. Çünkü çok küçük çocuklarda hafif bir ateş dahi ağır bir enfeksiyonun bulgusu olabilir. 3 ay – 3 yaş arası bir çocukta ise ateş, 38.7 C üzerinde ise çocuk doktor tarafından görülmelidir. Daha büyük çocuklarda (3 yaşından büyük) ise ateş çocuğun günlük aktivitelerini etkiliyorsa önemli bir sorun var demektir.
Ateşle birlikte kalp hızı artar. Her 1 derece ateş yükselmesi özellikle küçük çocuklarda kalp hızını yaklaşık %15-20 artırır. Ateşle birlikte solunum sayısı da artabilir. Çocukta nefes darlığı varsa veya ateşi düştüğü halde sık soluk alıp verme devam ediyorsa doktora başvurmak gerekir.

Ateş Ölçüm Yöntemleri Nelerdir?

Vücut ısısı, alından ölçüldüğünde 37.2 C, koltuk altından 37.5 C, makattan 38 C üzerinde ise ateş kabul edilir. Ateş ölçümü, kızılötesi (infrared) termometreler, dijital ısı ölçerler veya civalı termometrelerle yapılır. Civanın toksik etkileri nedeniyle civalı termometreler piyasadan çekilmiş durumdadır. Şu anda en sık infrared termometreler kullanılmaktadır. Ancak infrared termometrelerin duyarlılığı %85-90, Özgüllüğü %60-70 civarındadır. Yani bu termometreler gerçekten ateşi yüksek çocukların %10-15'inde ateşi normal gösterebilir. Ateşi yüksek olmayan çocukların ise %30-40’ında ateş varmış gibi bir değer gösterebilir. Özellikle alından ölçüldüğü zaman sıklıkla yanlış sonuç vermesi nedeniyle, 2-6 yaş arası çocuklarda boyun yan tarafından, karotis arteri üzerinden ölçülmesi uygun olacaktır. Ayrıca infrared termometreler ile ateş ölçümü sonuçları 2 yaş altı çocuklarda güvenmek zordur. O nedenle dijital termometreler tercih edilmelidir.

Ateşli bir çocuğa yapılması gereken uygulamalar:

Çocuklarda bütün ateşler tedavi edilmez. Ateş çocuğu rahatsız ediyor, günlük yaşamını etkiliyorsa ateş düşürücü verelim.  Asetaminofen (Paasetamol) veya ibuprofen çocuğun yaşı ve vücut ağırlığını dikkate alarak verelim. Asla Aspirin vermeyin. Çünkü Aspirin ateşle seyreden bazı viral enfeksiyonlarda, özellikle su çiçeğinde Reye sendromu denen öldürücü bir hastalık tablosuna yol açabilir.
İlaç dozlarını doktora danışarak belirlemekte yarar var. Üç ayın altındaki bir çocuğa doktora göstermeden ateş düşürücü vermek doğru olmaz. Ateş düşürücüler ateşe neden olan hastalığı tedavi etmez. Sadece ateşi biraz düşürür. Enfeksiyon hastalığı veya ateşe neden olan başka bir hastalık devam ettiği sürece ateş tekrar yükselecektir. Ancak altta yatan hastalık tedavi edilince, örneğin bakteriyel enfeksiyon için antibiyotik verilince ateş kalıcı olarak düşer ve çocuğun vücut ısısı normale döner.

Ateşli çocuk için evde alınacak önlemler:

  • Evde ince elbiseler gitdirilmeli ve uyurken ince bir örtü ile örtülmeli.  Sıkı ve kalın giysiler giydirilmemelidir.
  • Çocuğun odası çok sıcak veya çok soğuk olmamalıdır.
  • Ateşi düşürmek için ılık suyla vücudunu ıslatmak yararlıdır. Ancak çok soğuk su veya buz uygulanmamalıdır. Çünkü soğuk uygulandığında çocukta titremeye yol açarak ateşinin daha da yükselmesine sebep olacaktır.
  • Ateşi düşürmek amaclıyla veya başka bir amaçla asla çocuğun cildini alkol veya kolonya ile ovmamak gerekir. Çünkü alkol ciltten emilir ve zehirlenmeye yol açar.

Yiyecek ve içecekler

Sıvı kaybını karşılamak için bol su verin. Çünkü ateş sıvı kaybına yol açar ve iştahsızlık nedeniyle çocuğun aldığı sıvı miktarı kısıtlanmıştır. Su, çorba ayran verilebilir, ancak kafein içeren çay ve kola gibi içecekler verilmemelidir. Çünkü kafeinli içecekler idrar söktürerek sıvı kaybını daha da kötüleştirebilir. Ateşle birlikte hafif ishal ve kusma varsa, şeker-tuz karışımı toz eczaneden alınarak, kaynatılmış ılıtılmış su içinde eritilip azar azar ağızdan verilebilir. Ancak ishal ve kusma devam ettiği taktirde doktora başvurmak gerekir. Bunun dışında kalan bol şeker içeren meyve suları ishalli çocuğa verilmemelidir. Genelde çocuğun yemek istedikerini verelim ama yemek istemiyorsa yemeğe zorlamamak gerekir.

Ateşli bir çocuk ne zaman doktora götürülmeli?

Hastane veya doktora başvuru için, çocuğun yaşı, hastalık durumu ve ateşe bağlı semptomların varlığı dikkate alınır. Ateşli bir çocuğu kreş veya okula göndermek doğru olmaz. Ateşin düşmesinin üzerinden 24 saat geçmişse ve başka ilave bir sağlık sorunu yoksa çocuk okula gönderilebilir.
  • Üç yaş altı çocuklarda makattan ölçülen vücut ısısı 38 oC üzerinde ise,
  • Daha büyük çocukta 39 C üzerinde ise,
  • Ayrıca ateş 39 C altında ama çocuk:
    • Sıvı almayı reddedecek kadar hasta ise,
    • Devam eden ishal veya kusması varsa,
    • Sıvı almayı reddecek kadar hasta,
    • Devam eden ishal ve kusması varsa,
    • Sıvı kaybı bulguları, aktivitede azalma, sürekli uyuma hali varsa,
    • Ateşle birlikte kulak ve boğaz ağrısı gibi spesifik şikayetleri varsa,
    • 2 yaş altı çocuklarda 24 saati aşan ateş,
    • 2 yaş ve üstü çocuklarda 72 saati aşan ateş,
    • Giderek derecesi yükselen ateş,
    • Ateşlenen çocukta kalp hastalığı, astım, lupus vb. kronik bir hastalığı varsa,
    • Ateşle birlikte cilt döküntüsü veya deride kızarıklıklar ve lekeler oluşmuşsa
    • İdrar yaparken ağlama veya ağrı duyma varsa bütün bu durumlarda hekime veya hastaneye başvurmak gerekir.

Ateşi olan bir çocuk ne zaman acil servise götürülmeli?

  • Ateşle birlikte durdurulamayan ağlaması varsa,
  • Aşırı huzursuz ise,
  • Aşırı halsizlik, zor uyandırılma,
  • Ateşle birlikte vücutta döküntü ve morluklar gelişmesi,
  • Dil, dudak veya el-ayak tırnaklarında morarma varsa,
  • Ense sertliği, başını sürekli geriye atarak uyuma durumu,
  • Şiddetli baş ağrısı,
  • Gevşeklik, hareket etmeme,
  • Nefes almada zorluk (Burun temizlendiği halde),
  • Ateşle birlikte havale geçirme,
  • Ateşle birlikte orta düzeyde veya şiddetli karın ağrısı bulunması
 

 

Prof. Dr. Aydın Ece