Farklı işeme bozukluğu türlerini anlamak için mesanenin nasıl çalıştığı hakkında bir fikre sahip olmak önemlidir. Mesane vücudunuzdaki idrarla doldurulan bir balon gibidir. Dolu bir balon tuttuğunuzu düşünün. Bir yandan parmaklar balonun boynunu kapalı tutar. Bu parmaklar sfinkter gibi davranıyor. Diğer el, mesane kasları (detrusor kasları olarak adlandırılır) gibi balonun üzerinde ve etrafında durur. Balonu en iyi şekilde boşaltmak için balonun boynunu tutan parmakları gevşetir ve diğer elinizle sıkarsınız. Bir elinizi gevşetmek ve diğer elinizle sıkmak biraz koordinasyon gerektirir. Bu, sfinkter ve mesanenin idrar yaparken yapması gereken şeydir yani sağlıklı bir işeme içinmesane kası kasılırken aynı anda sfinkterlerin gevşemesi gerekir.
Bebeklik mesane çocuun kontrolü dışında dolar ve boşalır. İdrar yaparken sfinkter kasları gevşer. Bu tip idrara çıkma omurilikteki bir refleks ile yapılır. Çopcuk büyüdükçe, bu refleksi beyninden gelen sinyallerle engellemeyi öğrenmeye başlar. Beyin mesanenin kasılmasını kontrol edebileceğini ve kasılmasını durdurabileceğini öğrenir. Mesanenin bu tip beyin kontrolü, çocukların lazımlık eğitimi almasıyıla geçekleşir.
Çocukların mesane üzerindeki beyin kontrolünü kazandıkları yaş değişir. Çocukların hepsi olmasa da çoğu bu kontrolü 4 yaşına kadar kazanmıştır. Mesane üzerinde beyin kontrolü geliştirmeyen çocuklar, sfinkter kaslarını kasarak aynı zamanda mesane boşalmaya çalıştıklarında kuru kalmaya çalışabilirler. Bazen bir çocuk idrarı tutmaya çalışırken bacakları çaprazlar veya çömelir. Çoğu çocukta, aynı anda hem sfinkter kaslarını hem de mesane kasını kasma şeklindeki anormal durumun nasıl geliştiği bilinmemektedir. Ne yazık ki, çocuklar bu davranış modeline başladıktan sonra, bu sfinkterleri gevşetmeyi ve idrara çıktıklarında rahatlamayı öğrenmeleri zordur. Sfinkter kaslarının bu anormal aktivitesi, işeme bozukluğu olan çocukların çoğunda görülür.
İşeme bozukluğu, çocuğun mesanesini boşaltamadığı veya tamamen idrara çıkmadığı anlamına gelen bir terimdir.
İşeme disfonksiyonu (bozukluğu), doktorlar ve hemşireler tarafından kullanılan ve bir kişinin mesanesini normal olarak boşaltmadığı anlamına gelen bir terimdir. Bu terim birçok farklı anlama gelir. Bu, kişinin idrara çıkmak için çok uzun süre beklediği, çok sık idrara çıktığı idrarı veya mesane sfinkter kasları kasılı iken işemeye çalışmak anlamına gelebilir. İşeme disfonksiyonu olan bir çocuğun sorunları ve belirtileri, işeme bozukluğu tipine bağlı olacaktır. Bu problemler ve semptomlar gündüz ve gece alt ıslatma, sık ve acil idrara çıkma, idrar yolu enfeksiyonları veya bazen böbrek hasarını içerebilir. Sadece geceleri yatak ıslatma (gece enürezisi) işeme disfonksiyonu olarak kabul edilmez. İşeme disfonksiyonu olan birçok çocuğun bağırsaklarında da (kabızlık vb.) sorunları vardır. Tedavi ile çocukların çoğu düzelecektir. En iyi tedavi, işeme bozukluğunun türüne bağlı olarak belirlenir.
Kabızlık, işeme bozukluğu olan çocuklarda sık görülür. Bunun nedeni, idrara çıkmayı engelleyen aynı sfinkter kas grubunun bağırsak hareketlerini de kontrol etmeye yardımcı olması olabilir. Çocuklarda kabızlık her zaman yetişkinlerdeki kabızlık gibi davranmaz. Kabızlık problemi olan çocuklarda sadece seyrek dışkılama veya iç çamaşırlarında sadece çizgi şeklinde dışkı izleri olabilir. Kabızlığı olan bazı çocukların ishali bile vardır. Çoğu çocuk her gün bağırsak hareketine sahip olmalıdır.
Üç tip işeme bozukluğu vardır. Bu tipler arasında normalden daha az miktarda idrar boşaltan mesaneler, normalden fazla miktarda idrarla boşaltan mesaneler ve kapalı bir sfinktere karşı kasılan mesane bulunur. Bir çocuk birden fazla işeme bozukluğuna sahip olabilir, örneğin az miktarda idrar tutan ve aynı zamanda kasılmış bir sfinktere karşı daralan bir mesane gibi.
Bazı çocukların mesaneleri normalden daha az miktarda idrar tutar. Bu çocukların mesanelerinde az miktarda idrar bile doluluk hissi verecektir ve hatta çocuk istemediği halde kendiliğinden kasılacaktır. Bu çocukların bazıları, mesaneyi dolu hissettiğinde veya mesane kasıldığında sfinkter kaslarını daha da kasmayı öğrenerek idrara çıkmayı geciktirmeye çalışır. Maalesef bu durumda, mesanede oluşan aşırı basınç mesaneye veya böbreklere zarar verebilecek kadar yüksek olabilir. Bu durum üçüncü tip işeme disfonksiyonu olan kapalı bir sfinkter ile idrara çıkmaya da neden olabilir.
Bazı çocukların mesaneleri normalden daha fazla idrar tutar. Normal olarak, mesane dolarken beyne sinyaller gönderir ve yakında tuvalete gitmemiz gerektiğinin farkına varırız. Bu sinyaller uzun bir süre göz ardı edilirse mesaneler gerilir ve sonra gevşeyerek genişler. Bunun gibi mesaneleri olan çocuklarda, mesane artık daha fazla idrar tutamayacak derecede genişleyinceye kadar tuvalete gitmeleri gerektiğini farkına varamazlar. O zaman da çocuğun tuvalete girmesi çok geç olabilir ve idrar sızdırmaya başlarlar. Genellikle bu çocuklar sfinkter kaslarını sıkarak idrara çıkmayı engellemeyi öğrenirler.
Birçok şey, bir çocuğun idrar yapmaya çalışırken, sfinkterlerini gevşetememesine neden olabilir. Bu örüntü meydana geldiğinde kısır döngü haline gelebilir. Parmakların, bir taraftan balonun gövdesini bir taraftan da hava çıkmaya yarayan boynunu sıktığını düşünün. Bu durum balonda çok büyük bir basınç ve gerilmeye yol açar. Zamanla, bu basınç mesane kaslarının çok kalınlaşmasına neden olabilir ve mesanede daha sık ve daha güçlü kasılmalar oluşturabilir. Bu kasılmalar çocuğun sık sık ve acilen idrara çıkmasına neden olabilir. Ayrıca ıslanmaya neden olabilirler. Mesanedeki yüksek basınçlar idrarı tüplerden (üreterler) böbreklerden geriye doğru akışa (reflü) zorlayabilir ve böbreklere zarar verebilir. Genellikle mesane tamamen boşalmaz, bu da tam doluluğa daha kısa sürede ulaşmasına neden olur ve sık idrara çıkmaya sebep olur. Mesanenin tam olarak boşaltılaması, üreteral reflü ve nemli iç çamaşırların varlığı, hepsi bir arada olarak idrar yolu enfeksiyonlarının gelişme riskini artırabilir.
Çok yaygın türlerden bazıları şunlardır:
Gündüz ıslatma (gündüz enürezisi olarak da bilinir): Gündüz ıslatma, iç çamaşırlarının tamamen ıslanmasına neden olan veya iç çamaşırlarını nemlendiren küçük idrar sızıntılarından oluşur. Çoğu çocuk okulda alt ıslanması konusunda endişeli ve kuru kalmak için çok dikkat ettiğinden ıslanma öğleden sonra daha sık görülür.
Kıkırdama idrar kaçırması: Bu, yoğun kahkaha veya kıkırdayarak meydana gelen idrar kaçırma veya mesanenin tamamen boşalmasıdır.
Acil idrara çıkma isteği sendromu: Çömelme, dizlerini karnına bastırma gibi tutma manevraları ile karşılanan idrar yapma isteğini, geçersiz kılma ihtiyacının sık tekrar etmesi durumudur. İdrar kaçırma hafiftir, iç çamaşırı hafifçe ıslatılır.
Yatak ıslatma (gece enürezisi olarak da adlandırılır): Bu, uyuyan bir çocuğun gece idrarını kontrol edemediği durumdur. Bu sorun beş yaşından sonra anormal kabul edilir ve web sayfamızın diğer yerlerinde genişce anlatılmıştır (bkz. https://aydinece.com/cocuklarda-idrar-kacirma-enurezis_26_u_tr.html ve https://aydinece.com/cocuklarda-altini-islatma-enurezis-nedir-nasil-tedavi-edilir_3_b_tr.html ).
İşeme bozukluğuna şunlar neden olabilir:
Davranış sorunları veya kötü alışkanlıklar: Seyrek idrara çıkma, kötü tuvalet alışkanlıkları, tuvalete gitmede çok fazla gecikme veya gitmemek için aşırı meşgul olmak, geçmişte ağrılı idrar yolu enfeksiyonu geçirmek, dikkat eksikliği- hiperaktivite bozukluğu, psikolojik veya duygusal stres nedeniyle idrar yapmaktan korkmak.
Konjenital (doğumdan gelen) idrar yolu problemleri
İdrar yollarında edinilmiş problemler (tümörlerin veya travmanın neden olduğu problemler gibi)
Merkezi sinir sistemi hastalıkları ve idrar yolunu etkileyen durumlar: Serebral palsi – beyin felci, epilepsi- sara, multipl skleroz, mesane veya idrar sfinkter fonksiyonunu kontrol eden sinirleri etkileyen beynin veya omuriliğin diğer anormallikleri
İdrar yolunu etkileyen endokrin veya böbrek hastalıkları: Diyabet, kronik böbrek hastalığı vb.
İdrar yolunu etkileyen genetik hastalıklar
İdrar yollarını etkileyen enfeksiyonlar veya tahrişler: İdrar yolu enfeksiyonları, üretrit, kıl kurdu, yabancı cisim gibi.
Diğer nedenler arasında stres inkontinansı (öksürme veya hapşırma gibi eylemler sırasında istemsiz idrar kaybı), kıkırdama inkontinansı ve gecikmiş gece mesane kontrolü sayılabilir.
Gündüz ve/veya gece boyunca idrar kaçırma (genellikle ebeveynler tarafından bir sorun olduğunu fark ettiren ilk işarettir).
İdrar sıklığı ve/veya hemen idrara gitme ihtiyacında artış
İdrarda tereddüt, bekletme-tutma, aralıklı idrar akışı veya idrara çıkma gerilmesi
Sırt, alt taraf veya karın ağrısı
Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları
İdrarda kan
Kabızlık ve zaman zaman dışkı kaçırma ile kirlenme
Doktorlar değerlendirmeye çocuğun işeme alışkanlıkları ve bağırsak hareketleri hakkında bazı detaylı sorularla başlayacaktır. Çocuğun ne sıklıkta idrar yaptığı, günlük dışkılama sayısı ve alt ıslatma sayısını öğrenmek yararlı olacaktır. Fizik muayene yapılacaktır. Islatma problemleri veya idrar yolu enfeksiyonu olan bazı çocukların işeme bozukluğu dışında nedenleri vardır. Sorular sorarak ve fizik muayeneyi yaparak sağlık kuruluşu bu diğer nedenlerden herhangi birinin mevcut olup olmadığını kontrol edecektir. Bu nedenlerden birinin olmadığından emin olmak için ultrason veya direkt röntgen gibi diğer testler de gerekebilir. Herhangi bir enfeksiyon veya böbrek hasarı belirtisi olup olmadığını öğrenemk amacıyla idrar tetkiki yapılır.
Çocuğun Uroflow denen özel bir makineye işemesi, ne miktarda ve ne kadar hızlı idrar yaptığını gösterebilir. Bu genellikle çocuğun alt kısmına yakın yerleştirilen iki yapışkan prob ile sfinkter aktivitesini izlemekle birleştirilir. Mesane üzerindeki deri yüzeyine yerleştirilen bir ultrason probu, işeme sonrasında mesanede ne kadar idrar kaldığını belirlemek için kullanılabilir.
Bazı çocuklar daha invaziv mesane testlerine ihtiyaç duyacaktır. Bir işeme sistoüretrogramı, mesaneye bir kateter yerleştirilmesini içerir. Mesane, sıvı kontrast madde ile doldurulur. Mesane doldurulduktan sonra kateter çıkarılır ve çocuktan işemesi istenir ve daha fazla röntgen çekilir. Bu test mesanenin şeklini, ne kadar iyi boşaldığını ve üreterlerde herhangi bir geri akış (reflü) olup olmadığını gösterir.
Ürodinamik testte ise ayrıca üretraya bir katete yerleştirilir. Bu testte, çocuğun rektumuna ikinci bir küçük kateter yerleştirilir. Bu kateterler, hem doldurma hem de işeme sırasında çocuğun mesanesindeki tam basınçları izleyebilir. Aynı zamanda sfinkterdeki aktivite gözlenir. Ürodinamik test sırasında mesane kontrastla doldurulursa, röntegen filmleri de alınabilir ve çalışmaya florourodinamik çalışma denir.
İşeme bozuklukları tedavisi, bozukluğun türüne ve nedenine, ayrıca hastanın yaşına ve yeteneğine bağlıdır. Bir çocuk altını ıslattığı için asla cezalandırılmamalıdır, çünkü bu çocuğun kontrolünde ve isteyerek yaptığı bir şey değildir. Çocuğun kontrollü olarak doğru zamanda yaptığı işemeler için ödüllendirilmesi yararlı olacaktır. Kabızlık genellikle bir çocuğun diyetindeki lif ve sıvıyı artırarak düzeltilebilir. Kabızlık tedavisi, işeme durumunun da düzelmesine neden olabilir.
Küçük kapasiteli mesanesi olan çocuklar için antikolinerjik bir ilaç mesane kapasitesini artırabilir. Bu ilaç, mesane kasılmaları çok sık olan hastalarda da mesane kasılmalarını azaltabilir. Bu çocukların tuvalete sık sık gitmeleri önemlidir.
Sık idrara çıkmayan ve büyük mesanesi olan çocuklar için en iyi tedavi, sık sık ve düzenli olarak yaklaşık 2 saatte bir tuvalete götürmektir. Bu mesaneler iyice boşaltılamadığı için, bu çocukların tuvalette veya lazımlıkta bir süre oturarak idrar torbasını tam olarak boşaltmayı öğrenmeleri gerekir. Mesaneyi sık sık ve tamamen boşaltarak, çocuk, ıslanma veya enfeksiyon olasılığını azaltır. Böylece çocuk, mesaneden gelip beyine giderek, idrar yapma zamanını söyleyen erken sinyalleri tanımaya başlar.
Mesane kaslarını kapalı bir sfinktere karşı kasan çocukların, işeme sırasında sfinkterlerini gevşetmeyi öğrenmeleri gerekir. Çocuğun otururken ve birkaç dakika gevşeyerek 2 saatte bir idrar yapması, birçok çocuğun normal işemeyi öğrenmesini sağlar. İdrar akışını dinleyerek hem ebeveynler, hem de çocuk iyi ve kötü akışları tespit edebilir. İçtikleri su miktarının arttırılması, idrar yollarının yıkanmasına yardımcı olur ve kabızlığı azaltabilir. Bazı çocuklara sfinkter kaslarını nasıl kontrol edeceklerini öğretmek için biofeedback yöntemlerine ihtiyaç duyacaktır.