Çocuklarda Büyümenin Değerlendirilmesi ve Takibi
Büyüme Nedir?
Büyüme anne karnında yumurtanın döllenmesi ile başlayıp, erişkin yaşa kadar devam eden bir süreçtir. Fiziksel büyüme, çocuklar olgunlaştıkça meydana gelen boy ve kilo artışlarını ve diğer vücut değişikliklerini ifade eder. Ancak bu büyüme tüm çocukluk boyunca eşit hızda devam etmez. Bebeklik dönemi ve ergenlikteki hızlı büyümenin dışında kalan dönemlerde, nisbeten yavaş bir büyüme gerçekleşir.
Büyüme nasıl değerlendirilir?
Büyüme bir çocuğun sağlıklı olduğunu gösteren en önemli göstergelerden birisidir. Yeterli büyüyen bir çocuk sağlıklı demektir ve çocuğun sağlığının bozulması genellikle büyümede yavaşlama ile birliktedir.
Büyüme değerlendirilirken ilk etapta yapılan çocuğun şimdiki boy ve kilosunu ölçerek toplumdan elde edilen normal standart değerlerle karşılaştırmaktır. İkinci olarak çocuk belli bir zaman sürecinde izlenerek büyüme hızının normal olup olmadığı tayin edilir. Bu nedenle büyüme terimi, hem vücut boyutlarındaki artışı, hem de büyüme hızını yansıtır. Büyümeyi bebeklikte (bir yaş altı çocuklarda) en iyi vücut tartısındaki artış yansıtırken, daha sonraki dönemde çocuğun boy artışı büyümeyi en iyi yansıtan ölçümdür.
Kötü (eksik) beslenme (malnutrisyon) veya şişmanlık (obezite) durumunu belirlemek için vücut kitle indeksi (kg/m2) deri kıvrım kalınlığı, üst orta kol çevresi gibi başka ölçüm ve hesaplama yöntemleri de kullanılmaktadır.
Ölçüm zamanları
Çocuklar genellikle doğumda tartılır, boy ve baş çevreleri ölçülür. Bu ölçümler 1 aylık, 2 aylık, 4 aylık, 6 aylık, 9 aylık, 12 aylık, 15 aylık, 18 aylık, 2 yaşında (24 ay), 2,5 yaşında (30 ay) yapılır. Üç yaşından sonra baş büyümesi ile ilgili özel bir sorun yoksa baş çevresi ölçümü her kontrolde yapılmaz.
Çocuğun yaşı, vücut ağırlığı, boyu ve baş çevresi her ölçümde takip kartına işlenir. Çocuğun boyu dik durur pozisyonda baş, omuzler ve sırt duvara yaslanmışken ölçülür. Ayakta duramayacak kadar küçük olan çocuklarda sırt üstü yatarken, daha büyük çocuklarda ayakta dururken boy ölçülür.
Ağrılık ölçülürken çocuğun üzerindeki giysilerin yaşı da dikkate alınarak minimum düzeyde tutulur.
Normal nedir?
Normal bir yenidoğanın, bazı ufak sapmalarla birlikte, ortalama boyu 50 cm, ağırlığı 3200 gram ve baş çevresi 35 cm'dir.
Ağırlık
Normal yenidoğanlar genellikle yaşamın ilk birkaç günü doğum ağırlığının %5 ila 8'ini kaybederler. Bu ağırlığı ilk 2 haftanın sonunda geri kazanırlar. Bu süreden sonra, yenidoğanlar genellikle ilk 2 ay boyunca günde yaklaşık 15 gram ve bundan sonra ayda 500-600 gram kazanırlar. Bu kilo alımı ile, tipik olarak 5. ayda doğum ağırlığının iki katına ve bir yılın sonunda üç katına çıkarlar.
Boy
Yaşamın ilk yılında (büyümenin en hızlı olduğu dönem) normal bir çocuğun boyu ortalama olarak 25 santimetre uzar ve doğum ağırlığı 3 katına çıkar. Bir yaşından sonra, bir bebeğin uzunluktaki büyümesi biraz yavaşlar. 1-2 yaş arası ortalama 12 cm uzar, daha sonraki ergenliğe kadar olan dönemde, yılda yaklaşık 6 cm uzaması yeterlidir.
Baş çevresi
Baş çevresi, çocuğun kafasının en geniş alanı etrafındaki ölçümdür. Doktorlar mezurayı kaşların ve kulakların üzerine ve başın arkasındaki en çıkıntılı kısma yerleştirir. Bu ölçüm önemlidir, çünkü kafanın büyüklüğü beynin boyutunu yansıtır ve bu ölçüm doktorların çocuğun beyninin normal bir oranda büyüyüp büyümediğini bilmelerini sağlar. Baş çevresi, çocuklar 3 yaşını bitirinceye kadar rutin olarak ölçülür.
Doğumda, beyin gelecekteki yetişkin boyutunun %25'i ve baş çevresi yaklaşık 35 santimetre'dir. Bir yaşına geldiğinde, beyin yetişkin boyutunun %75'i kadardır. Üç yaşına geldiğinde beyin yetişkin boyutunun %80'i , 7 yaşına geldiğinde ise, beyin yetişkin boyutunun %90'ı kadardır.
Yaş dönemlerine göre büyüme hızları
Yeni ebeveynler, çocukları ilk yıldan sonra çok hızlı büyümeye devam etmediklerinde şaşırabilirler. Ancak hiçbir çocuk bebeklikteki hızlı büyümeyi sonraki yaşamında sürdürmez. Okul öncesi ve okul yıllarında, boy ve kilo artışı sabittir.
Bununla birlikte, hiçbir çocuk bu çocukluk döneminde mükemmel bir şekilde büyümez. Haftalar veya aylar biraz daha yavaş büyüme, çoğu çocukta mini "büyüme atakları" ile dönüşümlüdür. Çocuklar ilkbaharda yılın diğer mevsimlerine göre biraz daha hızlı büyüme eğilimindedir.
Çocuklar erken ergenlik dönemindeki büyüme hamlesine kadar her yıl benzer miktarda büyüme eğilimindedir. Büyük bir büyüme hamlesi, ergenlik döneminde, yani kızlarda 8 - 13 yaşlarında, erkeklerde 10 - 15 yaşlarında gerçekleşir. Ergenlik yaklaşık 2 ila 5 yıl sürer. Bu büyüme hamlesi, kasık ve koltuk altı kıllarının ortaya çıkmasını, cinsiyet organlarının büyümesini ve gelişmesini ve kızlarda adetin başlangıcını içeren cinsel gelişim ile ilişkilidir.
Kızlar 15 yaşına, erkeklerin 16-17 yaşına ulaştığında, ergenlik dönemi hızlı büyümesi çocukların çoğu için sona ermiş olacaktır.
Büyümenin izlemi
Bebeklik döneminden başlayarak, çocuklar düzenli kontrollere giderler. Kontrol muayeneleri sırasında, doktor çocuğun boy ve kilosunu kaydederek, büyüme çizelgesinden, aynı yaştaki diğer çocuklarınkiyle karşılaştırır. Böylece persentil değerleri veya SDS skorlarını elde eder. Bu değerli araç, doktorun bir çocuğun uygun bir oranda büyüyüp büyümediğini veya sorun olup olmadığını belirlemesine yardımcı olabilir.
Çocuğun yeterli büyümesi için ebeveynler ne yapabilir?
Ebeveynlerin çocuklarının yeterli büyümesi için yapabilecekleri ve çocukların sağlığı için kritik öneme sahip bazı uygulamalar vardır. Bunlar:
Yeterli dinlenme: Uyku düzenleri yaşa ve çocuğa göre değişir. Ancak çoğu çocuk gecelik ortalama 10 ila 12 saat uykuya ihtiyaç duyar. Uyku, çocuğun iyi büyümesi için en gerekli durumlardan birisidir. Onun için halk arasında yılların tecrübesini yansıtan, “uyusunda büyüsün, ninni” ifadesi bilimsel gerçeklere uygundur.
İyi beslenme: Temel vitamin ve minerallerle dolu dengeli bir diyet, çocukların tam büyüme potansiyellerine ulaşmalarına yardımcı olacaktır.
Düzenli egzersiz: Obezite birçok çocuk için bir problem olduğundan, ebeveynler çocuklarının düzenli egzersiz yapmasını sağlamalıdır. Bisiklet, yürüyüş, tekerlekli paten, spor veya çocukları hareket etmeye motive edecek herhangi bir eğlenceli aktivite, sağlık ve zindeliği artıracak ve sağlıklı kilo vermelerine yardımcı olacaktır.
Çocuklarla büyüme hakkında konuşmak yararlıdır
Çocuklar çocukluk döneminde büyüme ve gelişme bakımından farklılık gösterir. Yetişkinlerde olduğu gibi, bazı çocuklar daha uzun, bazıları daha kısa boylu olacaktır. Genel olarak, kızlar ergenliğe erkeklerden daha erken girerler, ancak bazı kızlar meme gelişiminde veya ilk menstruasyonu yaşarken akranlarının gerisinde kalabilir. Bütün bunlar genellikle normaldir.
Kardeşler veya diğer çocuklar arasındaki büyüme farklılıklarını karşılaştırmaktan kaçının. Çocuklarınızı, - normal sınırlar içinde ise - kendi büyüme ve gelişimlerini kabul etmeye teşvik edin. Bazı çocukların farklı hızlarda büyüdüğünü ve geliştiğini açıklayın, bazı kısa boylu çocukların ergenlikte hızlı boy atarak yaşıtlarına yetişebileceği söylenebilir.
Kısa olan çocuklarla genellikle yaşıtları tarafından alay edilir ve bu sorunla başa çıkmaları için yardıma ihtiyaç duyabilirler. Çocuğunuzun özgüvenini destekleyerek yardımcı olabilirsiniz. Çocuğunuzun duygularını anlamaya ve iletişim hatlarını açık tutmaya çalışın.
Çocuğunuzun ruh halini artırmanın bir başka yolu, boy veya kiloya odaklanmayan faaliyetleri teşvik etmektir. Müzik yeteneği veya edebiyat sevgisi gibi özel beceriler ve akademik bireysel özellikler de gurur duyulacak şeylerdir.